Waterschaarste in natuurgebieden
Je zal het de laatste jaren ongetwijfeld ook al zelf ondervonden hebben: een regenwaterput die sneller dan normaal droog staat, verdord gazon, afstervende beplanting, tegenvallende resultaten in de moestuin. De gevolgen van de waterschaarste worden merkbaarder voor iedereen.
Er zijn verschillende oorzaken voor waterschaarste die elkaar dikwijls nog versterken. Maar we koppelen ook oplossingen vast aan de problemen, zowel op bestuurlijk als persoonlijk niveau. Zo kan ook jij, samen met mensen uit jouw directe omgeving, aan de slag.
In dit artikel komen de klimaatverandering, het grondwaterverbruik in de landbouw, de toenemende verharding en de problematische ruimtelijke ordening aan bod.
Ook de natuurgebieden lijden onder de droogte. Tijdens de lente 2020 vervulde de Mombeekvallei nog haar functie als natuurlijk overstromingsgebied. Maar begin juni 2020 zagen we brede barsten in de bodem langs de Mombeek, veroorzaakt door de droogte. Het grondwaterpeil, gemeten met peilbuizen, is er verontrustend laag.
Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij zijn er in Vlaanderen de laatste jaren veel vaker dalingen in de grondwaterstand dan stijgingen. Maar wat veroorzaakt deze lage waterstanden?
Oorzaken van waterschaarste
Klimaatverandering
De jaargemiddelde temperatuur in Ukkel is ondertussen al bijna 2,6°C gestegen in vergelijking met de periode 1850-1900. In de grafiek hieronder is de opwaartse trend is duidelijk te zien.
De temperatuurstijging heeft als gevolg dat er meer water verdampt via de bodem, vegetatie en waterlopen. De grafiek hieronder geeft aan dat sinds begin jaren ’80, deze maat voor verdamping sterk toeneemt. In 2018 is er een toename van 30% in vergelijking met 1901.
Een andere kwalijke evolutie is dat het neerslagtekort in de laatste 5 jaren sterk toegenomen is. Het neerslagtekort geeft het verschil tussen neerslag en de watervraag door planten weer. In de grafiek zien we dat dit tekort in de periode 2015-2019 op het einde van het groeiseizoen (april – september) een stuk boven 200 mm ligt.
Bij hogere temperaturen kan de lucht meer waterdamp bevatten vooraleer het terug regent. Met andere woorden, door de klimaatopwarming gaan de droogteperiodes ook langer worden. En als het regent, worden deze buien intenser.
Door deze evoluties geraakt het grondwater niet meer voldoende aangevuld. Zo meldde de website Databank Ondergrond Vlaanderen in begin februari 2020 dat op meer dan 72% van de meetpunten er een lage tot zeer lage grondwaterstand was. De lage grondwaterstand van de vorige maanden kon niet gecompenseerd worden met de neerslag die tot dan gevallen was.
Verhoogd waterverbruik door landbouw
De droogteperiodes noopten sommige landbouwers om gratis water te tanken vanuit de beek in vergaarbakken. Dit tot de overheid een captatieverbod instelde. Nochtans werd er, volgens een betrouwbare bron, nadien bij valavond nog steeds water onttrokken aan de beek.
In de grafiek hieronder zien we dat het totale waterverbruik door de landbouw in de laatste jaren toeneemt. Dit is vooral te wijten aan een hoger verbruik van oppervlaktewater. Het aandeel van grondwater blijft stabiel, maar nog altijd heel hoog.
Verharding
Volgens het Betonrapport van Natuurpunt is gemiddeld 14% van de oppervlakte in Vlaanderen verhard. Voor Hasselt is dit zelfs 20% en werd er tussen 2005 en 2015 gemiddeld 534m² per dag verhard. Zonhoven is voor 16% verhard en deed er gemiddeld 183m² verharding per dag bij in diezelfde periode.
Hierdoor krijgt regen geen kans om te infiltreren in de bodem om zo het grondwater terug op peil te krijgen. Het water stroomt te snel weg en wordt afgevoerd via de riolering, beken en rivieren.
Waterloopbeheer in functie van de mens
In Vlaanderen beschikken we over ruwweg 13.000 miljoen kubieke meter water. Ongeveer 60% hiervan stroomt weg naar de zee. Water zoekt altijd de weg van de minste weerstand. Maar deze weg is niet altijd voordelig voor de mens. Daarom werden beken, rivieren en stromen in het verleden soms uitgediept, verbreed, rechtgetrokken, ingedijkt of verlegd. Zo kon men watermolens laten draaien, landbouwgrond draineren, grotere schepen toelaten, …
Deze ingrepen zorgen onder andere dat het waterbergende vermogen van de valleien sterk afneemt. De hoeveelheid water neemt af waardoor droogteperiodes minder goed overbrugd kunnen worden.
Gevolgen van waterschaarste
Deze evoluties hebben een impact op waterafhankelijke natuur. De voor de hand liggende gevolgen zijn het drastisch verminderen van vegetatie, vissen en amfibieën, zoals de heikikker en de vuursalamander.
Ten tweede kan de waterschaarste zorgen voor verzuring en vermesting van de bodem, wat resulteert in een afname van de biodiversiteit.
- verzuring omdat de verhouding zure regen versus grondwater uit balans geraakt.
- vermesting omdat plantenresten sneller omgezet worden tot stikstof
Hierdoor verdwijnen bepaalde plantensoorten sneller, zoals het Klokjesgentiaan. Sommige diersoorten hebben daardoor minder kans op overleven. Zo is bijvoorbeeld het Klokjesgentiaan belangrijk voor het Gentiaanblauwtje.
Oplossingen
CO2-uitstoot verminderen
Om de temperatuurstijging te beperken, moeten we de CO2-uitstoot verminderen. Door dit te doen zal de droogte en verdamping, en bijgevolg ook waterschaarste, niet verergeren.
Waarom juist CO2 verminderen?
Er zijn verschillende broeikasgassen met elk hun specifieke impact op het opwarmen van de aarde. Enkele gekende broeikasgassen zijn koolstofdioxide (CO2), methaan, lachgas en waterdamp.
CO2 is zelfs het minst krachtige broeikasgas van deze vier. Maar door de grote hoeveelheid en de lange levensduur is CO2 verantwoordelijk voor 76% van de klimaatverandering. Zo kan CO2 over duizenden (!) jaren nog mee het klimaat bepalen.
Op de website 10klimaatacties.be legt auteur Pieter Boussemaere in begrijpelijke taal uit welke concrete acties jij zelf kan doen. Maar ook hoe je invloed kan uitoefenen op jouw directe omgeving en overheden om CO2 te verminderen.
Watergebruik in landbouw aanpassen
Het spreekt voor zich dat er in de landbouw altijd water nodig zal zijn. Maar het watergebruik kan soms efficiënter gebeuren. Het Departement Landbouw en Visserij biedt hiervoor een wateraudit aan. In de wateraudit bekijkt men of er water kan bespaard worden of dat men kan omschakelen van grondwater naar andere waterbronnen.
Waterschaarste verminderen door een betere ruimtelijke ordening
Het Departement Omgeving heeft zes strategieën opgesteld om steden klimaatbestendig in te richten. Drie van deze strategieën zijn gericht op het vermijden van waterschaarste:
- Ontharden: publieke, braakliggende gronden inrichten als groene ruimte of bestaande parken vergroten
- Wateropname beheersen: groendaken aanleggen
- Ruimte voor water creëren: ruimte voor de winterbedding van rivieren terug open maken, kunstmatige vijvers of wadi’s aanleggen
De vraag blijft wel in welke mate steden en gemeenten zich engageren om deze strategieën te volgen.
Meer water vasthouden
In de Mombeekvallei werkt Natuurpunt samen met de Vlaamse Overheid, de Provincie Limburg en Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren om de waterbergende capaciteit van de Mombeekvallei te herstellen.
Alida Vanholst van de Kern Herk en Mombeek licht het beheer van de Mombeekvallei toe. Een belangrijk streefdoel van ons beheer is vernatting door het ophouden van beekwater, waar mogelijk. Dit gebeurt in de natuurgebiedjes langs de Mombeek als volgt:
- wachtbekkentjes aanleggen stroomopwaarts Sint-Lambrechts-Herk om regenwater op te vangen
- drainage opheffen van vroeger gegraven greppeltjes naar de beek zodat het water opnieuw in de valleibodem kan insijpelen
- oude meanders herstellen om meer water in de beek zelf op te houden
- weigeren van het uitdiepen van de beek zodat deze kan overstromen en het water in de gronden rondom kan infiltreren
Daarnaast waken we erover dat bestaande moeras- en veengebieden behouden blijven. Zo hebben we onlangs, samen met verschillende milieubewegingen, bezwaar ingediend tegen de kap van de Groene Delle. De sponsfunctie van deze gebieden is te waardevol om zomaar om te vormen naar industriegronden.
Wat jij kan doen
CO2-uitstoot: kies voor een leverancier van écht groene stroom. Op mijngroenestroom.be kan je bekijken welke leveranciers dit zijn. Veranderen naar een groenestroom-leverancier kost weinig moeite, maar heeft wel een grote impact. Of spreek je gemeente aan om meer vaart te zetten achter de CO2-reductie. Je kan dit opvolgen voor Hasselt en Zonhoven.
Waterverbruik in landbouw: ken je in je familie of vriendenkring een landbouwer? Spreek hem of haar dan aan over de wateraudit. Zodoende kan het voor de landbouwer een kostenbesparing betekenen en de natuur wordt er beter van.
Ontharden: vraag je gemeentebestuur om een pleintje of parkeerplaatsen te ontharden. De campagne Vlaanderen breekt uit geeft ondersteuning aan lokale initiatieven om de verharding tegen te gaan. Of neem bestrating weg in jouw tuin wanneer je deze wil (her)aanleggen. Op ecobouwers.be vind je verschillende tips voor slimme verhardingen.
Meer infiltratie: je kan in je tuin meer water laten infiltreren. Bijvoorbeeld met de praktische tips tegen droogte in de tuin van Natuurpunt. Of installeer een infiltratievoorziening. Op het ogenblik van dit schrijven zijn er in Hasselt en Zonhoven nog premies.
5 reacties op “Waterschaarste in natuurgebieden”
Reacties zijn gesloten.