Wijvenheide en de Heide

In dit artikel laat conservator Chris je kennis maken met de heide-driehoek van Natuurpunt, het eerste perceel dat Natuurpunt op Wijvenheide in eigendom kreeg.  Dit perceel is gelegen in de spie van Bolderdal (Heusden-Zolder) met de Goorstraat (Hasselt).

Nog steeds zie je er de borden van De Wielewaal ophangen, destijds één van de twee fusiepartners van Natuurpunt. De punt van de spie van het lapje grond wijst naar Zonhoven. Ons margrietenweitje vormt een andere spie en grenst met haar punt aan die driegemeentengrenspunt.

Herstel van heide biotoop

Die eerste spie is een bebost heideperceel met restanten van struikheide. Volgroeide grove dennen wisselen af met zomereiken, berken. Amerikaanse eiken zaaiden er zich eveneens uit. Blauwe bosbes treffen we aan in de struiklaag. Te midden van het perceel, aan de zuidrand, bevindt zich het klappoortje langs de Goorstraat.

Ook verderop, westwaarts, heeft Natuurpunt nog meerdere percelen met voormalige heide, voor een groot deel bebost met vliegdennen, eiken en berken, in beheer. Tegenover dit perceel treffen we restanten van heide aan op een perceel waar heide ooit als dennenakker omgevormd werd. 

Ook op Smeekers Heide, tegenover onze eerste aankoop, proberen we de heide die er nog is te behouden. Naast de ‘driehoek’ werden nog twee andere heidepercelen aangekocht . Een derde perceel, ernaast, van meer dan 5 ha, kregen we in beheer via de VLM en ANB. 

Op deze percelen wordt het kiezen voor meer biodiversiteit en behoud en herstel van de heide bemoeilijkt door de negatieve berichtgevingen over ontbossen in het algemeen. In de jaren 70 ging het nog in hoofdzaak om percelen heide met vliegdennen. Nochtans is er op Wijvenheide zeker heel wat bosaangroei op andere percelen van Natuurpunt.

Veel hooi- en weilanden werden in de loop der jaren bebost en elk jaar nog neemt het volume hout- en CO2-opslag in de bomen toe. De bebossing van de heidepercelen met uitgezaaide opslag van vliegdennen betekent het einde van de heide. Tot in de jaren 80 was de nachtzwaluw er nog broedvogel. Door de bebossing van de heide heeft die soort het gebied in de jaren 80 verlaten.

Van bosmieren naar sperwers naar …

Op ons eerst aangekochte perceel, begin jaren negentig, bevonden zich toen enkele grote koepelnesten van de rode bosmier. Die zijn er nog steeds. Maar de één zijn dood is de ander zijn brood. En door de verbossing kwam de sperwer er tot broeden en dat was bijzonder voor die tijd. Jarenlang werd er  telkens met succes een nest jongen grootgebracht in de dennen. Sperwers broeden graag in niet te oude dichte dennenbossen, waarin  het nest goed verstopt kan worden.

Ondertussen zijn nesten in die meer open geworden grove dennenbossen te goed zichtbaar geworden voor vijanden en de mens. Daar houdt een sperwer niet van. Hij heeft dan ook al een aantal jaren zijn nestplaats verschoven naar andere percelen in de omgeving. Die als broedvogel zeldzame sperwer uit de jaren 70 is nu een algemene broedvogel geworden op de plekken waar zijn biotoop voorhanden is. De soort heeft zich helemaal hersteld van het gifstoffengebruik dat in de voedselketen terecht kwam  in de jaren 50 en 60.

Tolzwam

Op dit perceel treffen we een grote rijkdom aan paddenstoelensoorten aan in de nazomer en herfst. Eén van de vele bijzondere paddenstoelen die er voorkomen is de echte tolzwam, een houterig zwammetje dat aanvoelt alsof het uit fineerhout gesneden werd. De vrijwilligersploeg van Natuurpunt verwijderde de omheining.

Uitgestorven en bedreigde padden

Over het perceel naast het laatste heideperceel in eigendom van Natuurpunt hebben we nieuws. In 2021  heeft ANB dit perceel, een akker van 3 ha, aangekocht. De foto met de twee rugstreeppadden werd genomen op dit perceel in de tweede helft van de jaren 70. Het amfibie werd in heel het Vijvercomplex Midden-Limburg uitgeroeid.

Deze maïsakker was de  laatste voortplantingsplaats van de rugstreeppad in het hele vijvergebied. Ze is er al lang uitgestorven. Hopelijk wordt de bestemming van het perceel ingericht voor de amfibieën uit de omgeving. De volgende foto van de er nu uitgestorven rugstreeppad is nog ter plekke gemaakt in de jaren 70, precies op de plek  waar zich nu de poel op de maïsakker bevindt. Deze pad had toen in de natte weide, nu dus akker, haar voortplantingsplek.

Een paar honderd meter hier vandaan bevindt zich de belangrijkste voortplantingsplaats van België van een andere, op uitsterven staande amfibiesoort: de knoflookpad. Enkele legsels van deze knoflookpad werden een paar jaar geleden verzameld en de eieren werden opgekweekt door het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Vlaanderen)  tot grote dikkoppen die in de omgeving werden uitgezet. Ook op onze Rode vijvers werden honderden larven uitgezet. Die werden dus onder laboratoriumomstandigheden opgekweekt uit eieren, afkomstig van vlakbij. Het risico van uitsterving voor ons land was te groot geworden om de populatie op een natuurlijke manier met zekerheid te kunnen behouden.

De toekomst zal uitwijzen of en in welke mate we nog aan heideherstel kunnen doen op Wijvenheide. De klimaatverandering te lijf gaan ten koste van de biodiversiteit is geen oplossing. Een afweging die we ook in andere natuurgebieden moeten maken. Wij hopen dat het alsnog de goede kant zal uitgaan en er een gezond evenwicht gevonden zal worden.

Tekst & foto’s: Chris Onkelinx